Carin B. Logan

Mijn Schotland - Brochs

Brochs

Je had misschien al een licht vermoeden, maar ik heb een zwak voor oude dingen, maar dan echt oud. Kun je nagaan wat ik denk over constructies die er al zo'n slordige 2000 jaar staan.
Op de kaart hiernaast kan je al zien dat ik het hier niet ga hebben over iets eenmaligs. Noop. Er zijn meer dan 500 brochs in Schotland en op een paar uitzonderingen na, bevinden ze zich allemaal in het westen en het noorden van Schotland, helemaal tot in de noordelijke Shetland eilanden. Sommige brochs zijn enkel nog een hoopje stenen; andere zijn best een ommetje waard. En dan zijn er die brochs die simpelweg adembenemend zijn (voor wie van dit soort dingen houdt natuurlijk).

Het woord "broch" komt van het Noors borg, en het werd gebruikt om versterkte bouwwerken te benoemen. Eigenlijk een beetje zoals het Gaelic woord dun (maar dun wordt ook gebruikt voor vestigingen die niet door de mens werden gebouwd, zoals heuvels of steenmassa's). In tegenstelling tot wat het woord doet vermoeden, werden brochs niet door de Vikingen gebouwd, want die begonnen zich pas in de contreien te vestigen vanaf 800 na Christus. Brochs daarentegen werden gebouwd tussen de eerste eeuw voor en de eerste eeuw na Christus. Ze stammen dus uit de IJzertijd. Een ander niet onbelangrijk "detail" is de naam zelf. Brochs waren helemaal geen forten. Het waren fraaie boerenhoven. Er woonden boeren in brochs. 't Is maar dat je het weet.

Brochs zijn een unicum qua architectuur. Jawel, bloedserieus. Nergens op de wereld vind je dit soort bouwwerk.

Ze zijn rond en aan de binnenkant hebben ze een diameter van tussen de negen en twaalf meter. De buitenmuur is meer dan vier meter dik, maar bestaat eigenlijk uit twee delen. Die aparte delen zijn met elkaar verbonden door grote stenen vlakken. Die vlakke stenen vormden de basis voor binnengalerijen en trappen. In sommige brochs kan je op die trappen wandelen en de sfeer van de IJzertijd opsnuiven.

Maar wat ze echt fantastisch maakt, is hun hoogte. Zonder cement of een ander plakkend goedje, kregen onze voorouders het voor elkaar om constructies op te zetten van dertien meter en meer. Gigantisch! De buitenmuur helde af naar binnen. Zonder het dak - om evidente reden niet meer zichtbaar vandaag - leken/lijken de brochs een beetje op een hedendaagse koeltoren. De rook was alvast geen gecondenseerd water.

Laten we nu even binnenglippen.

De ingang van een broch - of eender welk huis eigenlijk - is het zwakke punt van een bouwwerk. Om verrassingen of ongenode gasten te vermijden werd de ingang bewust klein gehouden. De deur heeft geen hoogte maar een laagte. Daarmee is het moeilijk om met geweld binnen te vallen. Omdat er zoveel zorg aan die ingang werd besteed, staat dat gedeelte van een broch vaak nog overeind.

Bij sommige brochs is er vlak na de ingang ook een kleine ruimte, die misschien dienst deed als wachtruimte. Ik beklaag diegene die daar zat. Het was er donker en het plafond was erg laag. Ik hoop dat het gewoon een opslagruimte was.

Daarna is er de benedenruimte. Waarschijnlijk zaten hier de dieren (vooral in de winter). Aan de richels is te zien hoeveel galerijen en "verdiepingen" er daarboven waren. Die verdiepingen zijn verdwenen. Maar de trappen niet. Bij sommige brochs zijn de trappengangen echt nog ongelofelijk gaaf. Je waant er je bijna in de IJzertijd.

Enkele voorbeelden nu. Overal lees je het volgende: de vier best bewaarde brochs zijn (van vier naar een) Dun Telve en Dun Troddan in Glenelg, Dun Carloway op Lewis, en Mousa, op de Shetland eilanden. Op de landkaart hierboven staan vier stippen voor vier sites (van boven naar beneden): Dun Carloway, Dun Beag, en Dun Telve en Dun Troddan (één locatie) en Tirfuir Broch. Dus ik heb hier zo maar even drie van de vier best bewaarde brochs. Mousa staat op mijn wish-list. Die broch gaat vlotjes over de DERTIEN meter. Een volledige koeltoren. Meer info op de Mousa websit e.

Dun Beag, Skye
Wat rest van deze broch staat op een hoogte. Hij is nog steeds twee meter hoog en de binnenkant heeft een diameter van elf meter. Zoals je kan zien, valt er wel het een en ander te ontdekken (zoals de trap). Op de website van Historic Scotland kan je er alles over vinden. Maar één ding kan ik je wel vertellen: je vergeet werkelijk ALLES als je het hele plaatje ziet. Deze kleine ("beag" betekent klein) broch heeft namelijk een fantastisch panorama: de volledige Cuillin Ridge. Jawel, vergaap je aan twaalf kilometer klimwerk (tussen de zestien en twintig uur), waaronder elf Munros. Aaaah, archeologie en Munro's.

Dun Telve en Dun Troddan, Glenelg
De Glenelg brochs zijn - voor mij - het beste bewijs dat brochs geen forten waren. In tegenstelling tot Dun Beag hierboven en Dun Carloway hieronder, bevinden deze brochs zich in een vallei (zoals je duidelijk op de foto hiernaast kan zien). Tot zover hun defensieve positie. Dun Telve en Dun Troddan zijn bovendien tweelingbroertjes. Ze staan nauwelijks 500 meter van elkaar. Dit moet dus echt een vruchtbare plaats geweest zijn als er twee brochs zo dicht op elkaar konden staan.

Dun Troddan (rechts en hierboven) is het best bewaard, maar hij is minder hoog dan zijn buur.

Dun Telve is de eerste broch als je de vallei binnenrijdt. Hij meet nog steeds tien meter. Meer foto's vind je tussen de tekst hierboven.
Hetzelfde geldt ook voor deze brochs, meer informatie op de website van Historic Scotland. Je hoeft enkel de brochs in de zoekbar in te tikken.

Dun Carloway, Lewis
Ah, deze broch was een van de redenen waarom ik Lewis wilde bezoeken. Hij is waarschijnlijk een van de jongste brochs, maar hij is werkelijk zo mooi. Er staan al een aantal foto's in de tekst hierboven zodat je het hele plaatje kan zien. Dun Carloway staat op een hoogte. Hij is nog steeds negen meter hoog en is nog helemaal rond. Als je bedenkt dat er op Lewis nauwelijks bomen staan, dan moet dit bouwwerk echt wel een symbool van rijkdom geweest zijn. Er is een deur, een wachtruimte, trappen, grote vlakke stenen om op te staan... Alles om leergierige geesten bezig te houden.
Er lopen ook nieuwsgierige schapen rond en soms onbeleefde en niet al te snuggere toeristen. Zeg niet dat ik niet gewaarschuwd heb.

Tirfuir Broch, Lismore
The eastern side of the "big garden" (Lismore) harbours the remains of Tirfuir Broch. The original structure was built some 2,000 years ago and stood tall at some fifteen metres. Its walls were some three metres thick at the base. Quite impressive.
The Romans must have occupied the lower half of Britain at the time of construction, because a Roman enamelled brooch was discovered in its foundation layer. Probably there for good luck.
The broch was used for several centuries. Archaeological finds include an 8th-century decorative pin and several Norse belongings. Until the MacDougalls arrived. But that's another story. Definitely worth the detour. The views are equally - if not even more - impressive.